Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны өнөөдрийн /2023.06.14/ хуралдаанаар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, Улсын Их Хурлын тогтоолын төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсэг 2023 оны 06 дугаар сарын 13-ны өдөр хуралдаж төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэжээ. Тус ажлын хэсгийн ахлагч Д.Тогтохсүрэн танилцуулга хийв.

Тэрбээр, анхны хэлэлцүүлгээр хуралдаан даргалагчаас гүйцээн боловсруулах чиглэл өгсөн зарчмын зөрүүтэй зургаан саналын томьёолол, мөн анхны хэлэлцүүлгээр санал хурааж дэмжигдсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёололтой холбогдуулан Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2.2-т заасны дагуу гаргасан эрх зүйн дүгнэлтийн хүрээнд зарчмын зөрүүтэй гурван саналын томьёолол, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2.3-т заасны дагуу байнгын хорооны гишүүдийн гуравны хоёрын саналаар дахин хураалгах зарчмын зөрүүтэй гурван саналын томьёоллыг тус тус бэлтгэсэн гэлээ.

Эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгэсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллууд нь агуулгыг хувьд:

·      Тойрогт нэр дэвшигчдийн зурагт хуудсыг байрлуулсан нэгдсэн самбартай байх зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол дэмжигдсэнтэй холбогдуулан 42 дугаар зүйлийг бүхэлд нь өөрчлөн найруулж, 41 дүгээр зүйлийн зарим хэсгийг хасах, өөрчлөх;

·      Бэхэн тэмдэглэгээ хийхтэй холбогдох зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол дэмжигдсэнтэй холбогдуулан 66 дугаар зүйлийн 66.14 дэх хэсгийг хасах;

·      Нам, эвсэл нэр дэвшүүлэхдээ ардчилсан ёс, шударга ёсны зарчмыг баримталж, нийгмийн бүлгийн төлөөллийг харгалзах;

·      Нам, эвслээс жагсаалтаар нэр дэвшигчийн сонгуулийн сурталчилгааны нэгдсэн хэвлэмэл материал нь гурван хэвлэлийн хуудаснаас хэтрэхгүй байх;

·      Цахим орчин ашиглан сонгуулийн сурталчилгаа явуулах зардал энэ хуулийн 50.1-д заасны дагуу тогтоосон зардлын дээд хэмжээний 15 хувиас хэтрэхгүй байх;

·      Нам, эвсэл нэр дэвшүүлэхдээ намын гишүүн, дэмжигчээсээ мөнгөн болон мөнгөн бус хөрөнгө, үйлчилгээ, барьцаа, дэнчин авахыг хориглох зэрэг хүрээг хамарсан байна.

Дараа нь УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар Хууль зүйн дүгнэлтийг хэлэлцсэн талаарх Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг танилцуулав.

Тэрбээр, Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төслийн талаар санал хурааж дэмжигдсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн зохицуулалттай зөрчилдсөн эсэх, хэрхэн нийцүүлэх, түүнчлэн Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлттэй холбоотойгоор нэгтгэсэн төслийн дагаж мөрдөх хугацааг нийцүүлэх талаар Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны “Хууль зүйн дүгнэлт гаргуулах тухай” шийдвэрийн дагуу Улсын Их Хурлын Тамгын газар 2023 оны 06 дугаар сарын 12-ны өдөр хууль зүйн дүгнэлт гарган Хууль зүйн байнгын хороонд ирүүлснийг Байнгын хороо 2023 оны 06 дугаар сарын 13-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцлээ.

Хууль зүйн дүгнэлтийг Байнгын хорооны хуралдаанд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Тэргүүн дэд дарга М.Үнэнбат танилцуулсан болно.

Байнгын хорооны хуралдаанаар дээрх асуудлыг хэлэлцэх үед УИХ-ын гишүүн Д.Ганбат сонгогч саналаа өгснийг илэрхийлэх бэхэн тэмдэглэгээ болон нэгдсэн самбарын талаар асуулт асууж, хариулт авсан.

Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 53.8 хувь нь Улсын Их Хурлын Тамгын газраас гаргасан хууль зүйн дүгнэлтийг дэмжиж, Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд хүргүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн гэлээ.

Мөн хуралдаанд Байнгын хорооны дарга Хууль зүйн дүгнэлтийг уншиж танилцуулсан юм.

Хууль зүйн дүгнэлт гаргах үндэслэл

Н.Энхболд нарын УИХ-ын дөрвөн гишүүн болон УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл, Д.Ганбат нараас 2023 оны 04 дүгээр сарын 05-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төслийн талаар Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны “Хууль зүйн дүгнэлт гаргуулах тухай" 2023 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдрийн шийдвэр, Улсын Их Хурлын Тамгын газарт 2023 оны 06 дугаар сарын 08-ны өдөр ирүүлсэн УИХ-10/5058 тоот албан бичгийг тус тус үндэслэн энэхүү дүгнэлтийг гаргав.

Хууль зүйн дүгнэлт гаргахдаа Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.4.23 дахь заалт, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 38 дугаар зүйл, 42 дугаар зүйлийн 42.2.2 дахь заалт, Хууль зүйн байнгын хорооны 2020 оны 12 дугаар сарын 02-ны өдрийн 06 дугаар тогтоолоор баталсан “Хууль зүйн дүгнэлт гаргах журам”-д заасныг баримтлав.

Хууль зүйн дүгнэлтийн хүрээ, хязгаар

Хууль зүйн дүгнэлт гаргахад Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төслийн талаар санал хурааж дэмжигдсэн зарим зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зохицуулалттай зөрчилдсөн эсэх, хэрхэн нийцүүлэх, түүнчлэн Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлттэй холбоотойгоор нэгтгэсэн төслийн дагаж мөрдөх хугацааг нийцүүлэх талаар Монгол Улсын Үндсэн хууль, бусад хуультай нийцэж байгаа эсэх, хэрэгжих боломжийн талаар эрх зүйн дүн шинжилгээ хийлгэх тухай Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос өгсөн чиглэлийг үндэслэл болгов.

Нэг.Анхны хэлэлцүүлгээр дэмжигдсэн зарчмын зөрүүтэй санал нь бусад хуультай нийцэж байгаа эсэх талаар:

Төрийн байгуулалтын байнгын хороо 2023 оны 06 дугаар сарын 07-ны өдөр Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн нэгтгэсэн төслийг хэлэлцэхэд нэгтгэсэн төсөлд хөндөгдсөн 2 дугаар зүйлийн 16 дахь заалт буюу 66.5,4 дүгээр зүйл буюу 38.12,42.1-ийн талаар зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна. Санал хурааж дэмжигдсэн эдгээр саналын томьёолол Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн холбогдох заалтуудтай зөрчилдсөн эсэх талаар дараах дүгнэлтийг гаргаж байна. Үүнд:

1.Сонгуулийн сурталчилгаанд зурагт самбар ашиглахтай холбоотой зохицуулалтын талаар өргөн мэдүүлсэн нэгггэсэн төсөлд "42.1.Сонгуулийн сурталчилгаанд зурагт самбар, дэлгэц ашиглаж болох ба зурагт самбар, дэлгэц нь нэг хэсэгг 10-аас аймгийн тев болон дүүргийн нэг хэсэгт 5, бүсад хзсэгт 3-аас илүүгүй байна." гэж тусгасныг Байнгын хорооны анхны хэлэлцүүлгээр сонгуулийн зардлыг бууруулах зорилгоор тойрог тус бүрд нэр дэвшигчийн зурагт хуудсыг байрлуулсан нэгдсэн самбартай байх зохицуулалтыг доор дурдсанаар өөрчилсөн байна.

“42.1.Тойрог тус бүрд нэр дэвшигчдийн зурагт хуудсыг байрлуулсан нэгдсэн самбартай байна. Сум, дүүргийн Засаг дарга Сонгуулийн ерөнхий хорооноос батлагдсан журмын дагуу нэгдсэн самбарыг бэлтгэж, байршуулах ажлыг зохион байгуулна. Нэгдсэн самбар дараах шаардлагыг хангасан байна:

42.1.1.энэ хуулийн 60 дугаар зүйлд заасныг үндэслэн зурагт хуудсыг байрлуулах дарааллыг тогтооно.

42.1.2.сонгуулийн сурталчилгааны нэгдсэн самбарыг үнэ төлбөргүй ашиглуулна.

42.1.3.нэгдсэн самбарт байрлуулах нэр дэвшигчийн зурагт хуудас нь нэг хэвлэлийн хуудасны дөрөвний нэг хэмжээтэй байна.

42.1.4.сонгогчийн тоонд үндэслэн суманд хоёр хүртэл, хороонд гурав хүртэл нэгдсэн самбар байрлуулна."

Зурагт хуудсыг байрлуулсан нэгдсэн самбарыг Сонгуулийн ерөнхий хорооноос батлагдсан журмын дагуу Сум, дүүргийн Засаг дарга бэлттэж байршуулах, нэгдсэн самбар нь үнэ төлбөргүй байх зохицуулалтыг дэмжсэнтэй холбогдуулан хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2. 42.3. 42.4, 42.6, 42.7. 42.8 дахь хэсгүүдэд дурдсан “зурагт самбар, дэлгэц" гэсэн нэр томьёог нийцүүлэх, зурагт самбарыг байршуулах, нам, эвслээс нэр дэвшипдийг байршуулах дараалал зэргийг заасан бусад зохицуулалтыг нийцүүлж өөрчлөх шаардлагатай тул 42 дугаар зүйлийг бүхэлд нь өөрчлөн найруулах нь зүйтэй байна.

Түүнчлэн тойргоос нэр дэвшигч сурталчилгааны нэгдсэн самбартай байх зохицуулалт дэмжигдсэн тул хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.3. 41.7. 41.11-д iye iyc заасан "ухуулах хуудас" гэсэн нэр томьёог хасах, тухайн хэсгмйг еөрчлөн найруулах эсэхийг шийдвэрлэх шаардлагатай байна.

2. Сонгогч саналаа өгснийг илэрхийлэх "бэхэн тэмдэглэгээ" хийх зохицуулалт дэмжигдсэн буюу "бб.б.Сонгогч саналаа тэмдэглэсэн саналын хуудсаа санал тоолох төхөөрөмж /саналын хайрцаг/-д хийсний дараа тухайн сонгогч саналаа өгснийг илэрхийлэх бэхэн тэмдэглэгээг Сонгуулийн ерөнхий хорооноос баталсан зааврын дагуу хийнэ." гэсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол нь хуулийн “66.14.Сонгогч саналаа өгснийг илэрхийлэх аливаа тэмдэг. тэмдэглэгээ хийхийг хориглоно." гэсэн зохицуулалтай зөрчилдөж байна. Иймд төсөлд хуулийн 66.14 дэх заалтыг хасах зохицуулалтыг нэмж тусгах нь зүйтэй байна.

3. Нэгтгэсэн төсөлд сонгуулийн сурталчилгааны хугацааг багасгаж 18 хоног болгон өөрчилсөнтэй холбоотойгоор хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.12 дахь хэсэгт “Төрийн аудитын дээд байгууллага нь энэ хуулийн 26.3.6. 26.4.6-д заасан тайлан, сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр болон түүнд хийсэн дүгнэлтийг санал авах өдрөөс 22 хоногийн өмнөөс эхлэн энэ хуульд заасны дагуу нам, эвсэл болон бие даан нэр дэвшигч сонгуулийн зардлын тайлангаа хүргүүлэх өдрийг дуустал өөрийн байгууллагын цахим хуудаст нээлттэйгээр байршуулна." гэж заасантай зөрчилдөхөөр байна. Иймд хуулийн 38.12 дахь хэсэгт заасан “22" хоногийг нийцүүлж 18 хоног болгох шаардлагатай байна.

Хоёр.Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлттэй холбоотойгоор нэгтгэсэн төслийн дагаж мөрдөх хугацааг нийцүүлэх талаар:

Н.Энхболд нарын УИХ-ын дөрвөн гишүүн болон УИХ-ын гишүүн О.Цогтгэрэл, Д.Ганбат нараас 2023 оны 04 дүгээр сарын 05-ны өдөр УИХ-д өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд дагаж мөрдөх хугацааны талаарх зохицуулалтыг тусгаагүй байна.

2023 оны 05 дугаар сарын 31-ний өдөр батлагдсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлтийг 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөхтэй холбогдуулан хуулийн төсөлд дагаж мөрдөх хугацааг нийцүүлж тодорхой болгох шаардлагатай байна.

Ажлын хэсгийн танилцуулга, Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлт, Хууль зүйн дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн гараагүй.

Эцэст нь анхны хэлэлцүүлгээр хуралдаан даргалагчаас гүйцээн боловсруулах чиглэл өгсөн зарчмын зөрүүтэй зургаан саналын томьёолол, мөн анхны хэлэлцүүлгээр санал хурааж дэмжигдсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёололтой холбогдуулан Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2.2-т заасны дагуу гаргасан эрх зүйн дүгнэлтийн хүрээнд боловсруулсан зарчмын зөрүүтэй гурван саналын томьёолол, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.2.3-т заасны дагуу байнгын хорооны гишүүдийн гуравны хоёрын саналаар дахин хураалгах  зарчмын зөрүүтэй гурван саналын томьёоллоор санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн дийлэнх олонх дэмжиж, Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтлоо.

Төсвийн тодотголын хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ

Дараа нь Монгол Улсын 2023 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн тухай хуульд  нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Төслүүдийн талаар Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяа танилцуулав.

Тэрбээр, Монгол Улсын Засгийн газраас экспортыг эрчимжүүлж, гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийг сэргээхэд чиглэсэн арга хэмжээг үе шаттай авсны үр дүнд эдийн засаг 2023 оны нэгдүгээр улиралд 7.9 хувиар өсөж, гадаад валютын албан нөөц энэ оны эхний таван сарын байдлаар 3.8 тэрбум ам долларт хүрч сайжирлаа. Хэдийгээр эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдэд эерэг өөрчлөлтүүд гарч эхэлсэн боловч гадаад хүчин зүйлийн нөлөөгөөр инфляц төдийлөн буурахгүй, иргэдийн бодит орлогод нөлөөлж байгаа тул ард иргэдийн орлого амьжиргааг дэмжих зайлшгүй шаардлага бий болоод байна. Дээр дурдсан эдийн засаг, нийгмийн нөхцөл байдалтай уялдуулан Монгол Улсын Засгийн газраас иргэдийнхээ орлогын баталгаа, амьдрах орчныг сайжруулах, хотын түгжрэлийг бууруулах зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээр төсвийн тодотголын төсөлд тусгалаа гэлээ.

Тухайлбал хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг хүсэлт гаргасан өрхийн хүүхэд бүрд олгохын зэрэгцээ хүүхдийн мөнгөнөөс хасагдсан өрхийн хүүхдэд нөхөж олгох, тэтгэврийн зөрүүний асуудлыг цалингийн суурьд итгэлцүүрийг шинэчлэх замаар шийдвэрлэх, нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг үнийн өсөлттэй уялдуулан нэмэгдүүлэх төрийн албаны цалингийн тогтолцоог шинэчилж, суурь цалингийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, нийтийн тээврийн хүртээмжийг нэмэгдүүлж авто замын сүлжээг өргөтгөх зэргээр нийслэлийн түгжрэлийг бууруулах зэрэг арга хэмжээг төсөв хооронд зохицуулалт хийж шийдвэрлэхээр төсвийн тодотголын төсөлд тусгажээ. Төсвийн тодотголын арга хэмжээний үр дүнд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 1.7 их наяд төгрөгөөр, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага 1.8 их наяд төгрөгөөр нэмэгдэх бөгөөд нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал 1.6 их наяд төгрөг буюу анх батлагдсан 2.6 хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар төлөвлөсөн байна.

Төрийн аудитын байгууллага Монгол Улсын 2023 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн 22 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан байна гэж дүгнэсэн хэмээн Монгол Улсын ерөнхий аудиторын орлогчийн албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ц.Наранчимэг танилцуулав.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан асуулт асууж, зарчмын зөрүүтэй санал гаргах гишүүн гараагүй бөгөөд Байнгын хорооны санал, дүгнэлтээ Төсвийн байнгын хороонд хүргүүлэхээр тогтлоо.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлттэй холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцлээ

Мөн хуралдаанаар Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлттэй холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг хэлэлцэв.

Тогтоолын төслийг хуралдаан даргалагч уншиж танилцуулав.

Тогтоолын төсөлд, 2023 оны 05 дугаар сарын 31-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарийг хавсралтаар батлах, уг хавсралтад дурдсан хугацаанд багтаан холбогдох хууль тогтоомжийн төслийг боловсруулан Монгол Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлж. батлуулах ажлыг зохион байгуулахыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд даалгах, Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгуулийн дүнгээр байгуулагдах Улсын Их Хурлын үйл ажиллагааг хэвийн явуулах нөхцөлийг бүрдүүлж Төрийн ордны барилга байгууламж, нэгдсэн болон Байнгын хорооны хуралдааны танхим өрөө тасалгааны зохион байгуулалттай холбогдох зураг төсөл, техник тоног төхөөрөмж, программ хангамжийн өөрчлөлт хийхэд шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг холбогдох хууль тогтоомжид заасны дагуу шийдвэрлэж. бусад шаардлагатай арга хэмжээг авч ажиллахыг Монгол Улсын Засгийн газарт даалгахаар тусгажээ.

Тогтоолын төсөлтэй холбогдуулан асуулт асууж, санал хэлэх гишүүн гараагүй бөгөөд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх тогтоолын төслийг хэлэлцэн батлах нь зүйтэй гэж үзлээ хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.