Мон 
English
Эдийн засгийн байнгын хорооны өнөөдрийн (2025.10.07) хуралдаанаараа эхлээд Монгол Улсын 2026 оны төсвийн тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2026 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийсний дараа Монгол Улс болон Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулах “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийг зөвшилцөх асуудлыг үргэлжлүүлэв.
Эдийн засгийн байнгын хорооны 2025 оны 9 дүгээр сарын 29-ний өдрийн хуралдаанаар тус асуудлыг хэлэлцэж, Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэн төслийн талаар танилцуулсан. Сайдын танилцуулгатай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, ажлын хэсгээс хариулт авах үеэр Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Тулга хэлэлцүүлгийг хойшлуулах горимын санал гаргаж, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн юм. Өнөөдрийн хуралдаанаар уг асуудлыг үргэлжлүүлэн хэлэлцэв.
Хэлэлцүүлэг гишүүдийн асуултаар үргэлжиллээ. Г.Лувсанжамц гишүүн, сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, сургалтын анги дүүргэлтийг бууруулж, хүүхдүүдийн суралцах орчныг сайжруулахаар 31 сургууль, 9 цэцэрлэг барихдаа нийслэлд 17 сургууль, 1 цэцэрлэг, орон нутагт 15 сургууль, 8 цэцэрлэг байгуулахаар төлөвлөснийг өөрчлөх саналтай байгаагаа хэллээ. Тэрбээр улсын хэмжээнд ачаалал нь хэтэрсэн сургууль, цэцэрлэгийн судалгаанд үндэслэн нийслэлд 25 сургууль, 4 цэцэрлэг, орон нутагт 7 сургууль, 5 цэцэрлэг барих нь зүйтэй хэмээн тооцсон байна. Уг саналтай холбогдуулан Сангийн сайд, Боловсролын сайд нар холбогдох тайлбарыг хийж, Улсын Их Хурлаас гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлж ажиллах болно гэдгээ илэрхийлсэн. Г.Очирбат гишүүн зээлийн хэмжээ, бүтцийг тодотгоод, нийт зээлийг нөхцөлийг хөнгөлөлттэй болгох талаар судалсан эсэхийг тодруулж, Сангийн яамнаас хариулт авав. Зээлийн ерөнхий хэлэлцээр гэдгийг Б.Жавхлан сайд онцлоод “Ерөнхий хэлэлцээрийг Улсын Их Хурал соёрхон баталсны дараа төсөл бүрээр тусгайлан хэлэлцээрт орно. Тэр үед хэлэлцээрийн эцсийн магадлан хийгдсэн дүн Азийн хөгжлийн банкнаас тавьдаг шаардлага, дүрмийн дагуу тогтоогддог” гэлээ.
Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэрээс дөрвөн төслийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсний нэг нь техникийн болон мэргэжлийн боловсролын чанарыг хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцүүлэх, ажиллах хүчний хомсдол үүсээд байгаа салбаруудад чиглэсэн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх зорилгоор 20 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлээр мэргэжлийн болон техникийн боловсролын сургалтын байгууллагын тогтолцоог орчин үеийн технологид суурилсан бэхжүүлэх, Монгол Улсын ажиллах хүчний ур чадварыг хөгжүүлэх төслийг хэрэгжүүлэх гэж байгааг Б.Уянга гишүүн тэмдэглэв. Үүнийг нягтлан 20 сая ам.долларын задаргааг тодруулж, зөвхөн хөдөө аж ахуйн салбарт хэмээн төлөвлөсөн талаар тодрууллаа. Хөдөө аж ахуйн салбар дахь хүний нөөцийн дутагдлыг арилгах чиглэлээр богино хугацааны сургалтуудыг хийх, түүнд шаардлагатай дадлагын орчныг орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоноглон бий болгох мэргэжлийн болон политехникийн коллежийн дэд бүтцийг сайжруулах боловсролын салбарын төсөл болохыг Боловсролын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Х.Батжаргал тайлбарлаад, холбогдох задаргааг дэлгэрэнгүй танилцуулсан. Энэ төрлийн хэлэлцээрийг урт хугацаанд хийж, өнөөдрийн түвшинд хэлэлцдэг болохыг Б.Тулга гишүүн хэлээд, “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийг зөвшилцөхийг дэмжиж буйгаа хэллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Заяабал Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлийн эх үүсвэрээс хэрэгжих дөрвөн төслийн нэг болох аймгуудын эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах эрчимжүүлэх төслийн талаар Ж.Чинбүрэн сайдаас, сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, сургалтын анги дүүргэлтийг бууруулж, хүүхдүүдийн суралцах орчныг сайжруулах төслийн хүрээнд Б.Наранбаяр сайдаас асуулт асууж, холбогдох тайлбар, хариултыг авсан. Байнгын хорооны дарга Р.Сэддорж зээлийн хүү, хугацааны талаар тодруулсан юм.
Азийн хөгжлийн банктай байгуулах Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөрийн 475 сая ам.долларын зээлийн эх үүсвэр нь хоёр өөр төрлийнх хэмээгээд ажлын хэсгээс “243.8 сая ам.доллар нь Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй эх үүсвэр, зээл нь тогтмол 2 хувийн хүүтэй, 25 жилийн хугацаатай, эхний 5 жилд үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх юм. 231.2 сая ам.долларын зээл нь энгийн эх үүсвэрийн зээл бөгөөд SOFR дээр нэмэх нь 0.6 хувийн хөвөгч хүүтэй. SOFR өнөөдөр 4.2 хувь байгаа, үүн дээр 0.6 хувь нэмэхээр 4.8 хувийн хүүтэй зээл. Хугацааны хувьд 25 жил, эхний 5 жил үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөх нөхцөлтэй” хэмээн ажлын хэсгээс хариулсан. Монгол Улс "хөгжиж байгаа орны ангилал"-д орчихсон учраас цаашид нэн хөнгөлөлттэй зээл олдох магадлал эрс буурна гэдгийг Сангийн сайд нэмж тайлбарлаад, энэ удаа холимог нөхцөлтэй, ийм хэмжээний зээл авч байгаа нь нэг талдаа сайн үзүүлэлт болохыг тайлбарласан.
Ийнхүү гишүүд асуулт асууж дуусмагц Монгол Улс болон Азийн хөгжлийн банк хооронд байгуулах “Санхүүжилтийн ерөнхий хөтөлбөр”-ийн төслийг зөвшилцөхийг дэмжих эсэхээр санал хураалт явууллаа. Хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 23 гишүүний 65.2 хувв нь дэмжиж, санал, дүгнэлтээ Төсвийн болон Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороонд хүргүүлэхээр шийдвэрлэв.
Хуралдааны төгсгөлд “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцлээ. Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн төслийн талаар танилцуулав. Эдийн засгийн сэргэлт, өсөлтийг дунд хугацаанд тогтвортой үргэлжлүүлэх нь өнгөрсөн жилийн мөнгөний бодлогыг боловсруулахад чухал зарчим, зорилт болж байсныг дурдаад “Энэ удаа ч бодлого, үйл ажиллагааг төлөвлөхөд энэхүү зорилт нь улам бүр ач холбогдолтой болж байна. Дэлхий нийтэд цахим шилжилт, олон улсын худалдаа, харилцаанд гарч буй өөрчлөлт, түүний нөлөөгөөр олон улсын мөнгө, санхүүгийн тогтолцоо, хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж байгаа нөхцөлд байдалтай уялдуулан эдийн засгийн тогтвортой байдлыг дунд хугацаанд хадгалах, бэхжүүлэхэд чиглэсэн мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлийг боловсрууллаа” хэмээсэн.
Монгол Улсын эдийн засаг харьцангуй тогтворжиж, оны эхний хагаст 5.6 хувиар өссөн байна. Үүнд өнгөрсөн өвөл тохиосон зудын нөлөө арилж, хөдөө аж ахуйн салбар оны эхний хагаст 35.6 хувиар өссөн нь нийт өсөлтийн талаас илүү хувийг бүрдүүлсэн байна. Төмөр зам, орон сууцны барилгын ажил идэвхжиж, барилгын салбар 25.2 хувиар, үйлчилгээний салбар 4.5 хувиар өссөн нь эдийн засгийн өсөлтөд эерэг нөлөө үзүүлжээ.
Энэ оны сүүлийн хагаст зэсийн олборлолт нэмэгдэх, шинэ төслүүдийн бүтээн байгуулалт эрчимжих зэрэг нь эдийн засгийн өсөлтийг дэмжиж, улмаар эдийн засгийн өсөлт 2025, 2026 онд 5-6 хувийн тогтвортой өсөлттэй байх хүлээлттэй байгаа гэв. Инфляцыг бууруулж, эдийн засгийг тогтворжуулах зорилгоор авч хэрэгжүүлсэн мөнгөний бодлогын арга хэмжээ үр дүнгээ өгч, инфляц энэ оны 2-7 дугаар сарын хооронд буурсан ч 8 дугаар сард дотоодын хүнсний үнийн нөлөөгөөр бага хэмжээгээр нэмэгдсэн болохыг танилцуулгад дурдав. Ирэх саруудад хүнсний үнийн нөлөөгөөр инфляц эрчимжиж болзошгүй байгаа ч цаашдаа алгуур буурч, 2026 онд зорилтот интервалд орох хүлээлттэй байгаа гэлээ.
Түүнчлэн төлөвлөсөн бүтээн байгуулалтуудыг гадаад эх үүсвэрээр санхүүжүүлэх шаардлага хэвээр байгааг тэмдэглэв. Дотоодын эх үүсвэрээр санхүүжүүлэх нь эдийн засгийн гадаад, дотоод тэнцвэр алдагдах, төлбөрийн тэнцэл, төгрөгийн ханш, инфляцын дарамт нэмэгдэх эрсдэлтэйг дурдсан. Инфляцын зорилтыг хангахад мөчлөг сөрсөн төсвийн бодлого хэрэгжүүлж, хүнсний бараа бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн доголдлыг технологийн шийдлүүд ашиглан шуурхай шийдвэрлэх, улмаар ахиц дэвшил гаргахад анхаарч ажиллах нь чухал байгааг онцоллоо. Мөн гол нэрийн бараа бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэлтийг тогтворжуулах нь үнийн савлагааг бууруулж, иргэд, үйлдвэрлэгч, хөрөнгө оруулагчдын бодит орлогыг хамгаалсан нам, тогтвортой түвшний инфляцын орчин бүрдүүлэх суурь болохыг Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгч танилцуулав.
Дэлхий дахинд худалдааны бодлого, улс орнуудын харилцаа хурдтай өөрчлөгдөж байгааг тэрбээр дурдаад “Энэ нь глобал эдийн засгийн төлөв манай улсын гадаад эрэлт, түүхий эдийн үнэд сөргөөр нөлөөлж байна. Нүүрсний экспортын орлого оны эхний 8 сард өмнөх жилийн мөн үеэс 2.7 тэрбум ам.доллароор багассан нь үүний илрэл болж байна. Гадаад худалдааны эргэлт саарч, урсгал дансны алдагдал тэлж буй энэ үед Засгийн газар, банкнууд болон хувийн секторын гадаад зээл, бондын эх үүсвэр нь гадаад валютын дотогшлох урсгалыг тэтгэж байгаа” гэв.
Төлбөрийн тэнцлийн цаашдын төлөв нь эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ, улс орнуудын тарифын бодлого, худалдааны түнш орнуудын эдийн засгийн нөхцөл байдлаас ихээхэн хамаарна гэдгийг танилцуулгад дурдсан. Манай улсын гадаад худалдааны гол түнш БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт цаашид саарах хүлээлттэй байгаа тул нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг эрдэс бүтээгдэхүүний үнийн төлөв өөдрөг биш байгааг тэмдэглэлээ.
Экспортын орлого буурч буй энэ үед макро бодлогын оновчтой хослолыг хэрэгжүүлж, урсгал тэнцлийн алдагдлыг бууруулах нь нэн чухал гэдгийг Монголбанкны ерөнхийлөгч онцолсон. Түүнчлэн аливаа томоохон бүтээн байгуулалтын төслүүдийг гадаад валютын нөөцөд нэмэлт ачаалал үүсгэхгүйгээр хэрэгжүүлэх нь чухал хэмээсэн.
Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэлийг боловсруулахдаа нам, тогтвортой инфляцын орчныг бүрдүүлэх, банкны системийн эрсдэл даах чадварыг нэмэгдүүлэх, зээлийн нөхцөлийг эрэлт, нийлүүлэлтийг талаас нь судалж, бизнесийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, шаардлагатай арга хэмжээг тодорхойлох, бүтээгдэхүүний нэр, төрөл, хүрээг өргөжүүлэхэд шаардлагатай бодлого, зохицуулалтын арга хэмжээг тодорхойлоход онцгойлон анхаарсан гэв. Сүүлийн жилүүдэд нэмэгдээд буй геополитикийн хүндрэлээс үүдэн гадаад эрэлт саарах, экспортын гол түүхий эдийн үнэ хүлээлтээс хурдтай буурах зэрэг нь манай улсын экспортын орлого, валютын дотогшлох урсгалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүйг дурдсан. Түүнчлэн нефтийн нийлүүлэлт саатах, цаг агаарын нөхцөл муудан, өвөлжилт хүндрэх, өвлийн улиралд эрчим хүчний нийлүүлэлтийн тасалдал үүсэх зэрэг нь инфляцыг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн идэвхжилийг сааруулах эрсдэлтэй гэлээ.
Гадаад, дотоод эрсдэл өндөр, тодорхой бус байдал өндөр байгаа ч Монголбанк ирэх жилийн инфляцыг 6 (+/-2 нэгж хувийн интервалтай) хувьд тогтворжуулж, 2027 оноос зорилтын голчийг 5 хувь болгож бууруулахаар мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлд тусгажээ. Үүнийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд Засгийн газрын дэмжлэг, төсвийн мөчлөг сөрсөн бодлого голлох үүрэгтэй гэдгийг онцолж байв.
Банкны эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бэхжүүлэх, бизнесийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээг үндсэн чиглэлийн төсөлд тусгасан байна. Технологийн шинэчлэл, цахим шинэчлэлтийн эрин үед санхүүгийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, төлбөр тооцооны дэвшилт арга хэрэгслүүд хурдтай нэвтэрч Төв банкны үйл ажиллагаа ч дижитал шилжилтэд хөл нийлүүлэх шаардлагатай болж байгааг Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгч дурдсан. Иймээс үндэсний төлбөрийн системийн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг дэмжин ажиллахаар зорьж байгаа гэв. Түүнчлэн санхүүгийн системийн болзошгүй эрсдэлийг үнэлж, удирдахад чиглэсэн макро зохистой бодлогыг мөнгөний бодлоготой хослуулан хэрэгжүүлэх, төгрөгийн ханшийг уян хатан тогтоох зарчим, олон нийттэй харьцах үйл ажиллагаа болон банкны салбарын эрх зүйн шинэтгэлийг үргэлжлүүлэх, мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх үндэсний бодлогыг шинэчлэхээр төсөлд тусгажээ.
“Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Үүрийнтуяа, Б.Пунсалмаа, Э.Батшугар нар асуулт асууж, Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнгээс хариулт авч, төсөлтэй холбогдуулан үг хэлсэн.
Тэтгэврийн зээлийн талаар Монголбанкнаас хэрэгжүүлж байгаа бодлогын талаар тодруулсан асуултад хариулахдаа Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгч “Тэтгэвэр, цалин, хадгаламж зэрэг орлого барьцаалсан зээлийг олон улсдаа хэрэглээний зээл гэдэг. Тэтгэврийн зээлтэй холбоотой шийдвэр олон гарч байсан. Энэ төрлийн зээлийн нийт 700 орчим тэрбум төгрөгийн үлдэгдлийг тэглэж байв. Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамнаас тэтгэврийн зээлийн нийт өрийн хэмжээ хэрэглээний бусад зээл дундаас харьцангуй өндөр өсөлттэй байгаа учраас анхаарал хандуулж, зохицуулах, эс бөгөөс хүндрэл үүсгэх нөхцөл бүрдэнэ хэмээн хүсэлт тавьж энэ дагуу хэрэглээний зээлийн ерөнхий зохицуулалтад оруулсан. Үүний дараа холбогдох талуудаас хүсэлт гарч, Улсын Их Хурлаас шийдвэрлэсний дагуу Монголбанк тэтгэврийн зээлийг хэрэглээний зээлийн ерөнхий зохицуулалтаас гарсан. Өмнө нь хэрэглээний зээл 70/30 байгаад 60/40 болгон хатууруулсан. Өнөөдөр хэрэглээний зээлийн ерөнхий зохицуулалтаар өр, орлогын харьцаа 50/50 байна. Энэ зохицуулалтаар тэтгэврийн зээлийн харилцаанд хүндрэл үүсэж байгаа талаар хөнддөг. Олон улсын түвшиндээ тэтгэврийн зээл гэдэг ойлголт байдаггүй, санхүүгийн ийм төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ байдаггүй. Тиймээс Төв банкны зүгээс энэ төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг аливаа нэг арилжааны банк гаргах бол дотоод нөхцөлөөрөө санал болгох нь зүйтэй хэмээн үзсэн. Монголбанкны тухайд бол энэ төрлийн зээлийг хэрэглээний зээлийн ангилалд оруулсан, гаргасан гэдгээр л оролцоо, шийдвэр байсан” гэв. Арилжааны банкууд аж ахуйн нэгж, иргэдэд зээл олгохоос илүүтэй төрийн татаастай шийдвэрүүдийн дагуу зээл олгож байгаагаас инфляц өсөж, үүний улмаас бодлогын хүү нэмэгдэн, Төв банкны үнэт цаас хэлбэрээр арилжааны банкууд мөнгөө байршуулж байгааг Б.Пунсалмаа гишүүн тайлбарлав. Үүнээс үүдэн иргэд, ахуйн нэгжид олгох зээлийн хүртээмж хумигдаж байгааг хэлээд Төв банкны үнэт цаас хэлбэрээр хэр хэмжээний мөнгө төвлөрч байгааг, үүний хүүд хэр хэмжээний мөнгийг жилд олгож байгааг лавлав. Мөн тэрбээр төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдийг задлах, тэдгээрийн хэрэглээг задлах нь мөнгөний бодлогод нөлөө үзүүлнэ буюу инфляцыг бууруулахад зохих нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж буйгаа илэрхийллээ.
Энэ оны 8 дугаар сарын статистикаар нийт банкнаас олгосон зээлийн нийт хэмжээ 42.2 их наяд төгрөг гэдэг баримтыг Монголбанкны ерөнхийлөгч хариултынхаа эхэнд дурдаад “”Хүнсний хувьсгал”, “Цагаан алт”, “Атрын IV аян”, “Шинэ хоршоо” зэрэг Засгийн газраас хүүгийн дэмжлэгтэй зээлийн сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд олгосон хэмжээ нь 3.2 их наяд төгрөг. Нийт зээлийн 5-6 хувь юм. Засгийн газар хүүгийн татаасыг олгодог учраас эдгээр зээлд Монголбанкаас ямар ч оролцоо байдаггүй” гэлээ. Энэ оны 8 дугаар сарын эцсийн байдлаар Төв банкны үнэт цаасны үлдэгдэл 7.4 их наяд төгрөг байгааг тэрбээр хэлээд, бодлогын хүүгээр хүү төлдөг учраас Монголбанкны санхүүгийн тайланд томоохон дарамт болдог хэмээлээ. Нийт алдагдлын талаас илүү хувь нь үнэт цаасны хүүгийн зардал гэв. Төсөв тэлэхээр эдийн засаг руу мөнгө нийлүүлэгддэг, гадаадын томоохон хөрөнгө оруулалтаас мөн мөнгөний нийлүүлэлт нэмэгддэг нь тэнцвэртэй байдлыг алдагдуулах эрсдэлтэй тул үүнийг зохицуулах үүднээс Төв банкны үнэт цаас гаргах бодлогын арга хэрэгсэл ашигладаг болохыг тайлбарласан. Э.Батшугар гишүүн Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд оруулсан өөрчлөлтийн хэрэгжилттэй холбоотой иргэдээс гаргаж буй санал, гомдлын талаар тодруулсан. Иргэдийн онооны системийг тооцдог аргачлалын талаар шалгаж, олон улсын жишгийн дагуу болгох шаардлагатай байгаа саналыг хэлэв. Зээлийн оноотой болгож, зах зээл дэх зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх үр дүнг дэмжих хүсэлтийг тэрбээр Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгчид уламжиллаа.
