Улсын Их Хурлын чуулганы өнөөдрийн /2025.10.09/ үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаан 10.03 цагт Улсын Их Хурлын 78 гишүүний ирцтэйгээр эхэлж, гурван асуудал хэлэлцэхээр тогтов. Улсын Их Хурлын гишүүн М.Мандхай нарын 10 гишүүн 2025 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Хүнсний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ. Энэ өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдааныг Улсын Их Хурлын дэд дарга Х.Булгантуяа даргалав.

Улсын Их Хурлын 2025 оны 10 дугаар сарын 02-ны өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Хүнсний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг эхлүүлсэн. М.Мандхай гишүүн хуулийн төслийн үзэл баримтлалын талаар танилцуулж, Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Уянга танилцуулсны дараа гишүүд асуулт асууж, үг хэлсний дараа Х.Булгантуяа дэд дарга Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.12 дахь хэсгийг үндэслэн санал хураалтыг хойшлуулсан.

Өнөөдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдааны эхэнд  Хүнсний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжих эсэхээр санал хураалт явуулав. Чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцож буй Улсын Их Хурлын 86 гишүүний 57 нь дэмжлээ. Үргэлжлүүлэн хамт өргөн мэдүүлсэн Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Мал, амьтны эрүүл мэндийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Баяжуулсан хүнсний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Зөрчлийн тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Зөрчлийн тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нялх, балчир хүүхдийн хүнсний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Органик бүтээгдэхүүний тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын тухай /шинэчилсэн найруулга/ хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Ургамлын эрүүл мэнд, ургамал хамгааллын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл тус бүрээр санал хураалт явуулан шийдвэрлэсэн. Нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх Хүнсний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг  дэмжсэн тул анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороонд шилжүүллээ.

Дараа нь Засгийн газраас 2025 оны 09 дүгээр 01-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийв. Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг явуулсан талаарх Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаас гаргасан санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Заяабал танилцуулсан.

Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 64 дүгээр зүйлийн 64.1.2-т заасны дагуу Байнгын хороод эрхлэх асуудлынхаа хүрээнд 2025 оны 09 дүгээр сарын 29, 30-ны өдөр, 10 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуралдаанаараа дээрх хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг явуулж, санал, дүгнэлт гарган Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанд танилцуулжээ.

Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороо, Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийх үед хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын гишүүдээс асуулт асууж, санал гаргаагүй байна. Хууль зүйн байнгын хороо, Төрийн байгуулалтын байнгын хороо, Өргөдлийн байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хэлэлцэх үед хуралдаанд оролцсон гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй бол Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг төрийн албан хаагчдын орон тоог есөн хувиар бууруулах бодлогын хэрэгжилт болон төсвийн урсгал зардлыг бууруулснаар хууль, шүүхийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хэрхэн нөлөөлөх талаар, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн О.Саранчулуун хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн улс төрийн эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой үйл ажиллагааны шалгуур үзүүлэлтийг төсөлд тусгах боломжтой эсэх, Өргөдлийн болон Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хороодын хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхтуяа, С.Эрдэнэбат нар Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийн тэнцвэржүүлсэн орлого, зарлагын хэмжээг нэмэгдүүлж инфляцын түвшинтэй уялдуулан багш, эмч нарын цалин, ахмад настны тэтгэврийг нэмэгдүүлэх боломжтой эсэх, 2026 оныг “Боловсролыг дэмжих жил” болгон зарласантай холбогдуулан явуулах бодлого, үйл ажиллагааны талаар болон  Монгол Улсын хөгжлийн 2026 онд баримтлах бодлогын тэргүүлэх чиглэлд төсвийн урсгал зардлыг бууруулж, дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 24 хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар заасныг өөрчилж, нэмэгдүүлэн тогтоох боломжтой эсэх талаар  асуулт асууж, хариулт авсан хэмээн санал, дүгнэлтэд дурджээ.

Хуулийн төслийг Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхтуяа боловсролын салбарын багш, ажилтны цалин хөлс, нийгмийн баталгааг дээшлүүлэх зорилгоор Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2027-2028 оны төсвийн төсөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн 1 дүгээр зүйлийн эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд дэх нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын доод хэмжээ 2026 онд 31,600.0 тэрбум төгрөг гэснийг 490.0 тэрбум төгрөгөөр, нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын дээд хэмжээ 2026 онд 32,980.0 тэрбум төгрөг гэснийг 490.0 тэрбум төгрөгөөр тус тус нэмэгдүүлж, үүнтэй уялдуулан холбогдох эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлт болон харгалзах ДНБ-нд эзлэх хувь хэмжээнд өөрчлөлт оруулах гэсэн зарчмын зөрүүтэй санал гаргасныг тус Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжээгүй байна.

Улсын Их Хурлын Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хороо 2025 оны 10 дугаар сарын 07-ны өдрийн хамтарсан хуралдаанаараа дээрх хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 39, 64 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан явуулж, санал дүгнэлтийг гаргасан болохыг Б.Заяабат танилцуулав.

Хуулийн төслийг Байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанаар хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Ганбаатар Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн төсвийн төсөл нь алдагдалгүй төсөв батлах бодлогын зорилтоосоо ухарсан, Төсвийн тухай хуульд нийцээгүй, дунд болон богино хугацааны хөгжлийн төлөвлөгөөнд үндэслээгүй, нийгмийн хүлээлт шаардлагад нийцээгүй, дагалдах тооцоо, судалгаа хангалтгүй байгаа тул Засгийн газар буцаан татаж, сайжруулах нь зүйтэй гэж, Улсын Их Хурлын гишүүн Даваагийн Цогтбаатар төсвийн хүрээний мэдэгдэл, төсвийн төсөөллийг хэлэлцэж байхад Засгийн газрын гишүүд Байнгын хороодын хуралдаанд бүрэн оролцох ёстой гэсэн саналуудыг хэлж, Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Номин Засгийн газраас боловсруулж байгаа Татварын багц хуулиудын өөрчлөлт нь Сангийн яамны тооцоолсноор улсын төсөвт 4.0 их наяд төгрөгийн  нөлөө үзүүлэхээр байна гэсэн Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн дүгнэлтийн талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Булгантуяа таван жилийн төлөвлөгөөний төслийг Засгийн газар 10 дугаар сарын  30-наас өмнө Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхээр Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуулиар зохицуулсныг сануулж, төсвийн төслийг жил бүрийн 9 дүгээр сарын 01-нд Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх хуулийн өөрчлөлт хэрэгжээд жил гаруйн хугацаа өнгөрөөд байхад эдгээр цаглаврын зөрчлийг арилгахтай холбоотойгоор авсан арга хэмжээний талаар асуулт асууж, хариулт авчээ.

Хамтарсан хуралдаанаар хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг явуулах үед Улсын Их Хурлын гишүүдээс зарчмын зөрүүтэй санал гараагүй бөгөөд Хүний хөгжил, нийгмийн бодлогын байнгын хорооны хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхтуяагийн гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналаар санал хураалт явуулахад тус Байнгын хорооны дэмжээгүй саналыг хамтарсан хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжээгүй байна. 

Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдаанаас гаргасан санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Дав.Цогтбаатар, С.Эрдэнэболд, Ж.Ганбаатар, Б.Мөнхсоёл, Ж.Батжаргал, Л.Соронзонболд, Ц.Мөнхбат, Ч.Номин, Ж.Галбадрах, Л.Мөнхбаясгалан, П.Мөнхтулга, Б.Түвшин, Ө.Шижир, О.Саранчулуун нар асуулт асууж, Монгол Улсын Тэргүүн шадар сайд бөгөөд Эдийн засаг, хөгжлийн сайд, Боловсролын сайд болон ажлын хэсгийн гишүүдээс хариулт, тайлбар авав.

Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний бодит өсөлтийн хэмжээг буруулсан шалтгааныг тодруулахад 105.5 байсан үзүүлэлтийг 102.4 болгож өөрчилсөн хэмээн Эдийн засаг, хөгжлийн сайд хэлээд хөдөө, аж ахуйн салбарт хийгдэх ажлууд, үүн дээр өсөлтийг нэмж тооцохоор 6 хувиас бууруулан 5.7 хувиар тооцож тусгаад байгаа гэв.

Ирэх жил 90 сая тонн нүүрс, 20 тонн алт экспортлох төсөөлөл боломжтой эсэх асуултад Н.Учрал сайд “Батлагдсан төсвийн хүрээний мэдэгдэлд хэт өөдрөгөөр төсөөлсөн байсан. Дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний үнэ маш богино хугацаанд унасан. Батлагдсан төсвийн хүрээний мэдэгдэлд ДНБ-ий өсөлтийг 6 хувь гэж тооцсон байсан ч энэ оны эхний хагаст нүүрс олборлолтын хэмжээ, үнэ төсөөллөөс доогуур байлаа. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэхээр тээврийн өртгийг бууруулснаар тээвэр, ложистикийн салбар огцом агшсан. Батлагдсан төсвийн хүрээний мэдэгдэлд 80 ам.доллароор тооцсон байгаа ч түүхий эдийн үнийн өөрчлөлт, БНХАУ-ын эдийн засгийн төлөв, холбогдох дүн шинжилгээнд үндэслэн  харьцуулахад 80 ам.доллар гэдэг тооцоо өөрчлөгдөх нь тодорхой. Тиймээс  ирэх оны төсвөө төлөвлөхдөө ч бодитойгоор тооцохыг хичээсэн” гэлээ. Нүүрсний экспорт 2023 онд 69 сая тонн, 2024 онд 83 сая тонн хүрч байсан, өнөөдрийн байдлаар 64 сая тоннд хүрээд байгаа талаар мэдээллээд “Ирэх жил төсөл дэх хэмжээгээр шахах нь үнийг хэт өөдрөг төсөөлнөөс оновчтой, үр дүнтэй гэж тооцсон. Ирэх оны 90 сая тонн нүүрсний 40 сая тонн нь гэрээгээр баталгаажна гэж тооцож байгаа” хэмээлээ.

Хил, гааль дээр урт дараалал үүсгэлэг олон дамжлагын асуудлуудыг цахимжуулсан нь, “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-д Засгийн газрын Онцгой бүрэн эрхт төлөөлөгчийн баг томилон ажиллуулж байгаа зэрэг нь  нүүрсний экспортыг төсөөлөл дэх хэмжээнд хүргэхэд түлхэц болно хэмээн тооцоод байгаа аж. Алтны экспортын хэмжээг өндрөөр тооцох нь эргээд олон сөрөг үр дагавартай байдаг талаар Ж.Ганбаатар гишүүн сануулж хэлсэн. Б.Мөнхсоёл гишүүн, багш, эмч нарын цалинг ирэх онд 10-15 хувиар нэмэгдүүлэхээр төлөвлөсөн нь боломжтой эсэхийг лавлаж, холбогдох баримт бичгүүдийн шалгуур үзүүлэлтийг бодитой, үр нөлөөтэйгөөр тооцох шаардлагын талаар байр сууриа илэрхийлсэн. Гадаад зээлүүдийг үр дүнтэй ашиглах талаар олон гишүүн хэлж, холбогдох тодруулгыг хийхэд ирэх жилийн гадаад зээлийг ашиглалт 1.9 их наяд төгрөг бөгөөд  1.4 орчим их наяд төгрөг нь статистик алдагдал хэмээгээд дэлгэрэнгүй тайлбар хийлээ. Үүний зэрэгцээ Н.Учрал сайд төсвийн сахилга бат, хариуцлагыг нэмэгдүүлэхээр орлого, зарлагаа бууруулсан, урсгал зардлаа зохих хэмжээнд барьсан, хэт их өөдрөг төсөөлөөгүй, экспортын бүтээгдэхүүний үнийг олон улсын байгууллагуудын төсөөллүүдийг харьцуулж төлөвлөсөн “сахилга баттай” төсвийн хүрээ хэмээн онцолж байлаа. Ирэх 2028 оны гадаад өрийг 7.7 их наяд төгрөгөөр нэмэгдүүлэхээр төсөөлсөн талаар, багш, эмч нарын цалинг үе шаттайгаар нэмэгдүүлэх талаар төсвийн хүрээнд ямар төлөвлөлт тусгасныг,  нүүрсний экспорт худалдан авагч талын шалтгаанаар буурах тохиолдолд авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний талаар, төсвийн хүрээний мэдэгдэл, төсвийн бодлого, төлөвлөж буй татварын реформууд хоорондоо уялдах эсэхийг гишүүд тодруулж, Н.Учрал сайд болон ажлын хэсгийн гишүүдээс хариулт авсан юм.

Нэгдсэн хуралдааны хоёр дахь хэлэлцүүлгээр Төсвийн болон Эдийн засгийн байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанаас гаргасан санал, дүгнэлттэй холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, үг хэлсний дараа зарчмын зөрүүтэй саналын нэг томьёоллоор санал хураалт явуулах байсан ч Х.Булгантуяа дэд дарга хойшлуулав.

Үргэлжлүүлэн Монголбанкнаас 2025 оны 9 дүгээр сарын 30-ны өдөр ирүүлсэн “Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг хэлэлцлээ. Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төслийн талаар Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн, Эдийн засгийн байнгын хорооны холбогдох санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Үүрийнтуяа, энэ талаарх Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгийн санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Лодойсамбуу нар тус бүр танилцууллаа.

Эдийн засгийн сэргэлт, өсөлтийг дунд урт хугацаанд тогтвортой үргэлжлүүлэх нь өнгөрсөн жилийн мөнгөний бодлогыг боловсруулахад чухал зарчим, зорилт болж байсныг Монголбанкны ерөнхийлөгч танилцуулгынхаа эхэнд дурдаад “Энэ удаад ч бодлого, үйл ажиллагааг төлөвлөхөд энэхүү зорилт нь улам бүр ач холбогдолтой болж байна” хэмээн онцоллоо. Дэлхий нийтэд цахим шилжилт, олон улсын худалдаа, харилцаанд гарч буй өөрчлөлт, түүний нөлөөгөөр олон улсын мөнгө, санхүүгийн тогтолцоо хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж байгаа нөхцөл байдалтай уялдуулан эдийн засгийн тогтвортой байдлыг дунд хугацаанд хадгалах, бэхжүүлэхэд чиглэсэн мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлийг боловсруулжээ.

Монгол Улсын эдийн засаг харьцангуй тогтворжиж, оны эхний хагаст 5.6 хувиар өссөн байна. Үүнд, өнгөрсөн өвөл тохиосон зудын нөлөө арилж, хөдөө аж ахуйн салбар оны эхний хагаст 35.6 хувиар өссөн нь нийт өсөлтийн талаас илүү хувийг бүрдүүлжээ. Төмөр зам, орон сууцны барилгын ажил идэвхжин барилгын салбар 25.2 хувиар,  үйлчилгээний салбар 4.5 хувиар өссөн нь эдийн засгийн өсөлтөд эерэг нөлөө үзүүлсэн байна.

Монголбанкны төсөөллөөр энэ оны сүүлийн хагаст зэсийн олборлолт нэмэгдэх, шинэ төслүүдийн бүтээн байгуулалт эрчимжих зэрэг нь эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих хүлээлттэй байна. Улмаар эдийн засгийн өсөлт  2025-2026 онд 5-6 хувьд тогтвортой өсөх хүлээлттэй байгаа аж.

Инфляцыг бууруулж, эдийн засгийг тогтворжуулах зорилгоор авч хэрэгжүүлсэн мөнгөний бодлогын арга хэмжээ үр дүнгээ өгч, инфляц энэ оны 2-7 сарын хооронд буурсан ч 8 дугаар сард дотоодын хүнсний үнийн нөлөөгөөр бага хэмжээгээр нэмэгдснийг Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгч дурдав. Ирэх саруудад хүнсний үнийн нөлөөгөөр инфляц эрчимжиж болзошгүй байгаа ч цаашид алгуур буурч, 2026 онд зорилтот интервалд орох хүлээлттэй байгаа гэв. Түүнчлэн, төлөвлөсөн бүтээн байгуулалтуудыг гадаад эх үүсвэрээр санхүүжүүлэх шаардлага хэвээр байгааг тэмдэглээд “Дотоод эх үүсвэрээр санхүүжүүлэх нь эдийн засгийн гадаад, дотоод тэнцвэр алдагдах, төлбөрийн тэнцэл, төгрөгийн ханш, инфляцын дарамт нэмэгдэх эрсдэлтэй” гэдгийг танилцууллаа. Иймд инфляцын зорилтыг хангахад мөчлөг сөрсөн төсвийн бодлого хэрэгжүүлж, хүнсний бараа, бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн доголдлыг технологийн шүүдлүүдийг ашиглан шуурхай шийдвэрлэхэд ахиц дэвшил гаргахад анхаарч ажиллах нь чухал хэмээсэн. Мөн, гол нэрийн барааны нийлүүлэлтийг тогтворжуулах нь үнийн савлагааг бууруулж, иргэд, үйлдвэрлэгч, хөрөнгө оруулагчдын бодит орлогыг хамгаалсан нам, тогтвортой түвшний инфляцын орчныг бүрдүүлэх суурь болохыг онцлов.

Дэлхий дахинд худалдааны бодлого, улс орнуудын харилцаа хурдацтай өөрчлөгдөж байгааг тэрбээр дурдаад глобал эдийн засгийн төлөв, манай улсын гадаад эрэлт, түүхий эдийн үнэд сөргөөр нөлөөлснийг тоон мэдээллээр танилцуулсан. Нүүрсний экспортын орлого оны эхний 8 сард өмнөх жилийн мөн үеэс 2.7 тэрбум ам.доллар байна. Гадаад худалдааны эргэлт саарч, урсгал дансны алдагдал тэлж буй энэ үед Засгийн газар, банкууд болон хувийн секторын гадаад зээл, бондын эх үүсвэр нь гадаад валютын дотогшлох урсгалыг тэтгэж байгаа гэв.

Төлбөрийн тэнцлийн цаашдын төлөв нь эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ, улс орнуудын тарифын бодлого, худалдааны түнш орнуудын эдийн засгийн нөхцөл байдлаас ихээхэн хамаарна гэдгийг Төв банкны тэргүүн хэлээд “Манай улсын худалдааны гол түнш БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт цаашид саарах хүлээлттэй байна. Иймээс нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг эрдэс бүтээгдэхүүний үнийн төлөв өөдрөг биш байна. Экспортын орлого буурч буй энэ үед макро бодлогын оновчтой хослолыг хэрэгжүүлж, урсгал тэнлцийн алдагдлыг бууруулах нь нэн чухал. Түүнчлэн аливаа томоохон бүтээн байгуулалтын төслүүдийг гадаад валютын нөөцөд нэмэлт ачаалал үүсгэхгүйгээр хэрэгжүүлэх нь чухал байна” гэсэн.

Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэл нь нам, тогтвортой инфляцын орчныг бүрдүүлэх, банкны системийн эрсдэл даах чадварыг нэмэгдүүлэх, зээлийн нөхцлийг эрэлт, нийлүүлэлт талаас нь судалж бизнесийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд шаардлагатай арга хэмжээг тодорхойлох, бүтээгдэхүүний нэр төрөл, хүрээг өргөжүүлэхэд шаардлагатай бодлого, зохицуулалтын арга хэмжээг тодорхойлох  зэрэгт онцгойлон анхаарчээ.

Сүүлийн жилүүдэд нэмэгдээд буй геополитикийн хүндрэлүүдээс үүдэн гадаад эрэлт саарах, экспортын гол түүхий эдийн үнэ хүлээлтээс хурдтай буурах зэрэг нь манай улсын экспортын орлого, валютын дотогшлох урсгалд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй гэдгийг Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгч танилцуулгадаа тэмдэглэлээ. Түүнчлэн, нефтийн нийлүүлэлт саатах, цаг агаарын нөхцөл муудан өвөлжилт хүндрэх, өвлийн улиралд эрчим хүчний нийлүүлэлтийн тасалдал бий болох зэрэг нь инфляцыг нэмэгдүүлж, эдийн засгийн идэвхжилийг сааруулах эрсдэлтэй байгаа аж. Ийнхүү гадаад, дотоод  эрсдэл,тодорхой бус байдал өндөр байгаа ч Монголбанк ирэх жил инфляцыг 6 +/-2 нэгж хувийн интервалд тогтворжуулж, 2027 оноос зорилтын голчийг 5 хувь болгож бууруулахад мөнгөний бодлогын үндсэн чиглэлд  тусгажээ. Үүнийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд Засгийн газрын дэмжлэг, төсвийн мөчлөг сөрсөн бодлого  голлох  үүрэгтэй хэмээсэн.

Банкны эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бэхжүүлэх хүрээнд өөрийн хөрөнгийн болон хөрвөх чадварын хүрэлцээг банкны эрсдэлийн түвшинтэй уялдуулан тодорхойлох зорилт бүхий Базел стандартын Бүлэг 2-ын үнэлгээний аргачлалуудыг туршилтын байдлаар нэвтрүүлж, холбогдох журмыг  боловсруулсан байна. Цаашид банкны өөрийн хөрөнгийн бүтэц, бүрэлдэхүүнийг үр ашигтай байдлаар төрөлжүүлэн банкны системийн эрсдэл даах чадварыг нэмэгдүүлж, үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг хяналт шалгалтын олон улсын стандартад бүрэн нийцүүлэхийг зорьж байгаа гэв. Мөн банк, санхүүгийн тогтвортой байдалд дэмжлэг үзүүлэх хүрээнд иргэдийн санхүү, эдийн засгийн суурь мэдлэгийг дээшлүүлэх арга хэмжээг үргэлжүүлэх аж.

Аж ахуйн нэгжүүдийн бизнесийн үйл ажиллагаанд хээл, хахууль, ядуурал, улс төрийн байдал, ажилгүйдэл зэрэг нийгэм, улс төрийн хүчин зүйлс хамгийн ихээр сөрөг нөлөө үзүүлдэг ч санхүүжилтийн орчны хүчин зүйлс багагүй сөрөг нөлөө үзүүлж байгааг Төв банкны ерөнхийлөгч нэгдсэн хуралдаанд танилцууллаа.

Монгол Улсын санхүүжилтийн орчны хувьд 2017 оноос хойш хувийн хэвшилд олгосон зээлийн жигнэсэн дундаж хүү, нэг зээлдэгчид ногдох дундаж зээлийн хэмжээ төдийлөн өөрчлөгдөөгүй байна. Мөн судалгаагаар бизнесийн байгууллагуудад “барьцаа хөрөнгийн үнэлгээ доогуур” байгаа нь санхүүжилт авахад тулгамдаж буй гол асуудал гэж гарчээ. Иймд, бизнесийн зээлийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд банкны зээл олголтын нөхцөл, шаардлагыг судалж, зээлдэгчийн хэрэгцээ, салбарын онцлогт нийцсэн зээлийн бүтээгдэхүүний нэр төрөл, хүрээг өргөжүүлэхэд чиглэн ажиллахаар төлөвлөсөн байна.

Технологийн шинэчлэл, цахим шилжилтийн эрин үед санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ, төлбөр тооцооны дэвшилтэт арга хэрэгслүүд хурдтай нэвтэрч, төв банкны үйл ажиллагаа ч дижитал шилжилтэд хөл нийлүүлэх шаардлагатай. Иймээс үндэсний төлбөрийн системийн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг дэмжин ажиллахаар зорьж буйгаа тэрбээр төслийн танилцуулгын үеэр хэлсэн.

Түүнчлэн, санхүүгийн системийн болзошгүй эрсдэлийг үнэлж, удирдахад чиглэсэн макро зохистой бодлогыг мөнгөний бодлоготой хослуулан хэрэгжүүлэх, төгрөгийн ханшийн уян хатан тогтох зарчим, олон нийттэй харилцах үйл ажиллагаа болон банкны салбарын эрх зүйн шинэтгэлийг үргэлжлүүлэх, мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх үндэсний бодлогыг шинэчлэхээр тусгажээ.

Монголбанкны бодлого, үйл ажиллагаа нь дотоод эдийн засагт ирэх аливаа сөрөг шокийн нөлөөг бууруулах, үүсэж болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхэд анхаарч,  инфляцыг дунд хугацаанд зорилтот түвшинд хүргэж тогтворжуулах замаар эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг бий болгоход дэмжлэг үзүүлэхэд чиглэх юм байна.

Эдийн засгийн байнгын хороо энэ сарын 07-ны өдрийг хуралдаанаараа төслийг хэлэлцээд, Монголбанкнаас ирүүлсэн санал болон Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 68 дугаар зүйлийн 68.3 дахь хэсгийг үндэслэн Эдийн засгийн байнгын хорооноос боловсруулсан Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг нэгдсэн хуралдаанд танилцуулж буйг Д.Үүрийнтуяа гишүүн танилцуулсан.

Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2026 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгээс гаргасан санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ч.Лодойсамбуу танилцуулсан. Инфляц бууруулах бодит арга замыг тодорхойлох, Төв банкны хараат бус байдлыг баталгаажуулах, өрхийн санхүүгийн эрсдэлийг бууруулах чиглэлээр төслийг сайжруулах нь зүйтэй хэмээн үзжээ.

Улсын Их Хурлын гишүүд Төв банкны ерөнхийлөгчийн танилцуулга болон Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлт, холбогдуулан боловсруулсан шийдвэрийн төсөлтэй холбогдуулан асуулт асууж, Б.Лхагвасүрэн ерөнхийлөгчөөс хариулт авч эхэлснээр чуулганы үдээс өмнөх нэгдсэн хуралдаан завсарлав хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.